Episode Transcript
Derya: Welkom bij Zuurstof voor Hasselt. De podcastreeks waarin we de schijnwerpers richten op de mensen die Hasselt tot een betere plek maken. En dat elke dag opnieuw.
Nele: Ik ben Nele Kelchtermans.
Derya: En ik ben Derya Erdogan. Samen met jou, Nele, wil ik de verhalen ontdekken van de mensen die het culturele, ecologische en sociale weefsel van onze prachtige stad verrijken.
Nele: We hebben het over de onvermoeibare vrijwilligers, de visionaire makers en de toegewijde buurtbewoners die Hasselt vormgeven op manieren die misschien niet altijd in de schijnwerper staan, maar die wel het verschil maken.
Derya: Elke aflevering nemen we je mee op een reis doorheen verschillende buurten en gemeenschappen van Hasselt. We gaan een gesprek met mensen die duurzaam initiatieven opzetten, kunst en cultuur tot leven brengen en zich inzetten, dat vooral voor een inclusieve stad waarin iedereen zich thuis voelt.
Nele: We willen dat deze verhalen inspireren en aanmoedigen. Of je nu een Hasselaar bent die al jaren hier woont of net bent aangekomen, deze podcast biedt een kijkje achter de schermen van onze stad en toont de veerkracht van de mensen die hier wonen.
Derya: Dus sluit je bij ons aan terwijl wij de verhalen delen van Hasselaren die echt het verschil maken. Dit is “Zuurstof voor Hasselt”.
Karin: Ik ben Karin de Greeve, geboren en getogen Hasselaar. Ik ben eigenlijk heel veel bezig met het Hasselts erfgoed, als voorzitter van de Erfgoedraad. Ik ben ook voorzitter van de Vrienden van het Stadsmuseum, wat ik dus ook wel heel belangrijk vind, omdat we daar toch de geschiedenis van onze stad, en dat is een rijke geschiedenis, dat we die kunnen voorstellen aan de bezoeker, aan de toerist. En af en toe schrijf ik eens een boek, dat heeft dan ook te maken met Hasselts onderwerp.
Nele: Dag Karin, we zien elkaar regelmatig voor heel uiteenlopende projecten rond cultuur en erfgoed. En vorige zomer kwam je samen met Jurg Werner bij mij langs met een nieuw project, een heel specifiek project, dat rond struikelstenen. Kan je eens even uitleggen wat een struikelsteen is?
Karin: Wel, het is eigenlijk een initiatief van een Duitse kunstenaar, Dennig, en die is daar een aantal jaren geleden mee begonnen. En oorspronkelijk was het de bedoeling van een struikelsteen, dat is eigenlijk een steen van tien op tien, zoiets ongeveer, die op het voetpad wordt gelegd.
Aan huizen waar destijds Joodse mensen hebben gewoond en die dus slachtoffer waren van het nazisme. Dus die mensen zijn dan afgevoerd. Veel van die mensen hebben geen graf meer.
Dus dacht die kunstenaar, als we daar dan een herdenkingssteen leggen met de naam van die persoon op en zo en van, die heeft hier gewoond, dan blijft die herinnering levend. Maar ondertussen is dat project veel uitgebreider geworden en gaat het eigenlijk over alle slachtoffers van het nazisme. En waarom een struikelsteen? Wel ja, zegt die kunstenaar, eigenlijk struikel je over die steen met je hart en met je herinneringen. En je moet je ook bukken, je moet naar beneden kijken. Dat is zo'n beetje het idee achter die struikelstenen, de stolpersteinen, zoals dat oorspronkelijk in het Duits heette.
Nele: Ja, dat is eigenlijk een vorm van kunst om bij te dragen aan die herinneringen en die herinneringen ook levend te houden. Dus ik vond dat meteen wel een heel boeiend project ook, om hier in Hasselt...Ja, om mee te beginnen. Ik kende het al ongeveer van grotere steden, zoals Berlijn. Daar zie je ze wel regelmatig op de stoep. Maar ook in Antwerpen. Waarom is het ook belangrijk om in een kleinere stad als Hasselt zoiets te doen?
Karin: Wel, Nele, waarom is dat belangrijk, ook in Hasselt, een kleinere stad? Omdat ook hier mensen slachtoffer geweest zijn van heel dat gebeuren in de Tweede Wereldoorlog. Hier waren ook mensen, Joodse mensen, die zijn afgevoerd. Er zijn hier ook mensen in het verzet gegaan, die dat met hun leven betaald hebben.
En anders gaan we dat vergeten, hè. Eén klein voorbeeld. In de Demerstraat, op de hoek met de Paardsdemerstraat, daar hangt nu een gedenkplaat voor Lucien Collin. Mensen lopen daar gewoon aan voorbij. En dus ik denk dat we toch... Enfin, Lucien is één van hé… Maar dus ik denk dat het echt nodig is dat we toch een aantal mensen, wat meer mensen, onder de aandacht brengen en zeggen, jongens, denk na. Want als je ziet wat er nu allemaal gebeurt in de wereld, dan is het toch goed dat we er even bij stilstaan.
Nele: En je haalt daar al een voorbeeld aan van een teken van die geschiedenis van verzet hier in Hasselt, de gedenkplaat van Lucien Collin. Zijn er nog andere plekken waar we in Hasselt wel al aandacht hebben voor die geschiedenis?
Karin: Voor de geschiedenis uiteraard wel. Gewoon al door publicaties die er gebeurd zijn. Onlangs nog over het Refugiehuis, de Herkenrode kazerne. Kazerme, zeggen ze dan in Hasselt. Dus er zijn ook historische gebouwen waar aandacht voor is. Je hebt het museum. Dus dat is wel, maar het mag altijd meer zijn natuurlijk.
Nele: En welke mogelijkheden zie je rond herinneringseducatie, noemen ze dat aan, dus het in leven houden van die herinneringen aan Wereldoorlog II, aan het verzet.
Welke mogelijkheden zie je daar rond het project van struikelstenen?
Karin: Wel, die struikelstenen zijn dus, denk ik, een eerste stap.
Dus dat gaat sowieso al onder de aandacht komen, en dat vind ik ook heel goed. En dan kan je daarmee naar het onderwijs stappen. Ik weet wel, dat is misschien een cliché, maar daar moet je beginnen. Als je begint met die jonge mensen... En daar is interesse voor, bij die jonge mensen. Dat merken we ook weleens in het Stadsmuseum, in het Stadsmuis, waar we ook al eens een paar keer dingen gedaan hebben met jonge mensen, studenten uit de humaniora.
Daar is interesse van, maar je moet het de mensen uitleggen, je moet het die jonge mensen uitleggen, en dan gaan ze samen met jou op zoek. Daar geloof ik dus echt in. En dus die struikelstenen, dat is een eerste stap.
Nele: Ja, ik denk inderdaad ook om de link te maken naar vandaag, waarom het zo belangrijk is wat mensen in het verleden hebben gedaan, om daar vandaag ook nog steeds bij stil te staan, dat dat wel een heel tastbaar voordeel gaat zijn.
Karin: Ja, want we zeggen altijd, dat je moet leren uit het verleden. Maar ik vrees dat de mens nog altijd niet echt geleerd heeft uit het verleden.
Nele: Helaas.
Karin: Helaas, ja.
Nele: Zijn er verhalen die je zelf heel belangrijk vindt uit Hasselt, uit het verzet?
Karin: Ja, ik ben daar ook een beetje mee bezig. Allee, dat is een van de dingen die ik dan doe. Je had dus in de Tweede Wereldoorlog ook geregeld vliegtuigen die er naar beneden kwamen van de geallieerden. Die dus terugkwamen van Duitsland, waren daar gaan bombarderen en dus gelukkig overleefden de ploeg het wel eens. En dus die mensen werden opgevangen.
En die kwamen naar zogezegde safehouses. En die had je dus ook in Hasselt. Er waren verschillende plekken, verschillende mensen die dan die mannen, het waren meestal mannen, opvingen. En die werden dan van hier weer verder, Brussel zo, naar Spanje en zo. Maar dus die mensen die die piloten opvingen, die wisten dus wel van, verdorie, als ze ons pakken, dat is de doodstraf, hè.
Dus in die zin, dat is belangrijk en dat is dus iets wat ik toch wil neergeschreven hebben.
Nele: We hebben het al gehad over plekken in de openbare ruimte waar er nu al sporen van het verzet terug te vinden zijn. Er is bijvoorbeeld de gedenksteen van Lucien Collin, maar hij was niet alleen in zijn verzet. Hij had hulp.
Karin: Ik ben blij eigenlijk dat je die vraag stelt, want we vergeten weleens dat die verzetsmensen dat die ook getrouwd waren. Ze hadden een man of ze hadden een vrouw, ze hadden kinderen. Dus niet alleen die verzetsmens was het slachtoffer, maar ook die hele familie. Dat mogen we echt niet vergeten. En, ja, Lucien Collin was getrouwd met Tina Lucas en eigenlijk waren ze allebei in het verzet. Ze werkten mee aan de Komeetlijn, dus opvang van geallieerde piloten.
Nu, Tina Lucas was wel een heel bijzondere madam, hoor. Die had al daarvoor, tijdens de Spaanse burgeroorlog, had ze hier al Spaanse kinderen opgevangen. Maar ze wist dat dat tijdelijk was, dus ze dacht, ik ga die kinderen geen Nederlands leren, ik leer wel Spaans om met die kinderen te praten. Dus om ze maar even te schetsen. Maar dus, zij zat samen met Lucien in het verzet. Ze zijn dan verraden geworden. Allebei opgepakt, allebei naar concentratiekamp. Lucien Colin heeft het niet overleefd. Tina is dan... verhuisd naar Ravensbruck en is uiteindelijk eigenlijk met een beetje geluk vrijgekomen omdat, normaal was ze dus ook ter dood veroordeeld, maar omdat de dossiers nog niet in orde waren en dat was de Deutsche Grundlichkeit, mochten ze haar nog niet fusilleren en is ze dus bevrijd kunnen worden. Daarna is ze overal haar verhalen gaan vertellen omdat ze dat heel belangrijk vond.
Maar we hebben nog zo van die plekken die toch wel belangrijk zijn. Ik denk bijvoorbeeld aan domein Kiewit. Wij kennen dat nu als de kinderboerderij. Maar dus op het kasteel zat dus ook het verzet in de Tweede Wereldoorlog. En ook daar is dan uiteindelijk een overval gebeurd door Duitse SS'ers.
En daar zijn negen mensen uiteindelijk doodgebleven. En dat is ook iets wat we toch elk jaar proberen te herdenken. Op de Kempische Steenweg staat een mooi monument. Volgend jaar is dat tachtig jaar geleden. En wat gaan we nu doen? We gaan van elke man die op… elke naam die op dat monument staat, gaan we een podcast maken. We gaan dus het hele verhaal vertellen van die man, die man, die man en die man. En dat gaat dan eindigen met toch wel een evenement ter gelegenheid van 80 jaar Dolle Dinsdag.
Nele: Ik denk dat het een heel belangrijk project opnieuw is, want het blijven vertellen van die verhalen, dat het niet alleen namen blijven, maar ook dat ze een gezicht krijgen.
Karin: Dat is heel belangrijk.
Nele: Dat lijkt me heel belangrijk. Daarom is het ook zo waardevol wat jullie doen, vanuit de erfgoed en met de Erfgoedraad. En dan ben ik blij dat we met de struikelstenen daar ook weer een stap kunnen zetten in het vertellen van die verhalen.
Karin: En mag ik het ook even omkeren? Wij zijn ook blij dat jij als schepen ons daarin steunt, want zonder gaat dit niet.
Nele: Fijn om te horen. Want ja, we hebben het al een paar keer aangehaald. Oké, de herinnering is belangrijk, maar ook voor jongeren vandaag, om stil te staan bij de vraag, wat doen we zelf als we geconfronteerd worden met het onrecht dat we zien? En helaas is dat er nog altijd vandaag.
Ik denk dat dit een hele belangrijke link is naar het verleden en om te reflecteren over wat we zelf zouden doen. Wat maakt dat jij je persoonlijk hiervoor inzet, voor dit onderwerp?
Karin: Eigenlijk moet ik dan even teruggaan in mijn geschiedenis. Mijn moeder, haar eerste echtgenoot. Was een beroepsmilitair van het 11e linie, in Hasselt waren ze allemaal bij het 11e linie. En die man is eerst gewoon, zoals alle militairen, opgepakt als krijgsgevangen naar Duitsland. En dan, ik denk in 1943, terug vrijgekomen. En dan is hij ook in het verzet gegaan.
Ook weer verraden geworden, nacht und nebel, mocht dus niet meer terugkomen, is ook nooit meer teruggekomen. En ja, dan later heeft mijn moeder mijn vader leren kennen, is dan vertrouwd. En ik heb dat verhaal heel vaak gehoord en ik heb een dagboek van die man. En als je dat dan leest, nu dat ging over krijgsgevangenschap, maar toch al, dat is geen verhaaltje, dat is iets wat echt is. En dat heeft mij toch wel ertoe aangezet van, jongens, ik wil er meer over weten en die verhalen moeten we koesteren, die verhalen moeten we blijven vertellen. Ook naar jonge mensen, zoals we al zeiden, ook eens zeggen tegen die jonge mensen van, stel nu dat dit gebeurt en dat jij in de plaats bent van zo'n verzetsmens, zou je dat durven? Ik vraag mij dat dikwijls af.
Leren reflecteren. Ik denk dat dat heel belangrijk is. En dus voor mij was dat het verhaal van mijn moeder, haar eerste echtgenoot, heeft mij ertoe aangezet van te gaan graven in dat verleden. En ook natuurlijk met een bom van bollen. Dat was in de Eerste Wereldoorlog een spion, stel je voor. Dus die man die smokkelde gegevens naar de geallieerden in Maastricht. Dus ook daar zat het wel. Maar goed, dat is allemaal goed afgelopen daar.
Nele: Ja, sowieso een heel boeiende familiegeschiedenis.
Karin: Heel leuk.
Nele: Het zijn inderdaad die tastbare dingen en verhalen die het zo concreet maken voor ons nu, vandaag.
De laatste jaren wordt er meer en meer ingezet op het in leven houden van die verhalen rond het verzet. Hoe komt het dat die zo lang uit ons collectief geheugen verdwenen lijken te zijn? En hoe komt het dat dat nu terug wat meer in de kijker wordt gezet?
Karin: Ja, dat is eigenlijk een heel interessante vraag.
Ik ben zo eens ooit naar een voordracht geweest van een zekere Bruno de Wever, broer van, en die had het daar ook over.
Over collaboratie, daar horen we heel veel over.
Daar is heel veel over geschreven. Maar ook de mensen die beschuldigd worden van collaboratie, sommigen vinden dan dat hun onrecht is aangedaan. Dus die maken veel lawaai, als ik het zo oneerbiedig mag zeggen. Terwijl verzetsmensen, die doen het omgekeerde. De meesten willen daar zelfs, of wilden daar zelfs niet meer over vertellen. Die zijn veel discreter geweest en zo. En daardoor zijn Veel van die verhalen zijn nooit naar buiten gekomen. Daar zijn in verhouding veel minder naslagwerken over geschreven. Over collaboratie kan je echt naslagwerken vinden. Over weerstand bestaat dat niet heel echt. Bruno de Wever is daar nu mee bezig, samen met nog mensen van het Soma. Dus dat komt nog wel. Maar waarschijnlijk heeft dat te maken met het feit dat die mensen discreet bleven, wat ook nodig was tijdens de oorlog.
Heel wat van die verzetsmensen hebben zelfs geen erkenning als verzetsman aangevraagd. Dus men weet het zelfs niet. En waarschijnlijk heeft dat daarmee te maken. En dat moeten we nu proberen goed te maken.
[00:15:39] Nele: Ik denk dat het daar ook best tekenend is dat 8 mei, de dag van de bevrijding, of de dag van de val van het fascisme eigenlijk, ooit een feestdag was. Ondertussen niet meer. 11 november is het wel nog steeds een feestdag.
Moet voor jou 8 mei opnieuw een feestdag worden? En waarom?
Karin: Ik vond het alleszins al heel fijn, bijvoorbeeld ook het evenement van Het Nieuwstedelijk. Dus ik vind dat dat wel moet. Omdat je zegt dat ook 11 november, dat weten we nog altijd, binnenkort weer, dat is een grote viering. En 8 mei, ja, ah ja, wat was dat? Vraag dat ze zijn jongeren. Ze weten het niet meer.
Ik zeg niet dat het een vrije dag moet worden. Dan weet ik toch dat dat niet meer lukt. Maar ik vind dat die dag toch inderdaad die aandacht mag krijgen, gelijk dit jaar. Ik vond dat een prachtig initiatief. Ook met het voorlezen aan al die namen. Jongens toch. Ik vond dat heel beklijvend.
Nele: Niet per se een feestdag, maar meer een herinneringsdag, waar de nodige aandacht en dat verleden wordt besteed. Maar er zijn dan ook mensen die zeggen, ja, 11 november is al een dag om de vrede te herdenken en het einde van de oorlog. Waarom zou 8 mei dan nog extra moeten zijn?
Karin: Ja, het gaat over twee verschillende oorlogen. En 11 november, Wereldoorlog 1, toen hebben we al gezegd, nooit meer oorlog. Ik denk dat we dat moeten blijven herhalen.
Nee, ik vind dat achter mij, omdat zeker ook Wereldoorlog 2, toch ook als je kijkt hoeveel mensen dan doodgebleven zijn wereldwijd, sorry, ik vind dat dat zeker nodige aandacht verdient.
Nele: Oké, Karin, ik denk dat uit alles wat hier gezegd is geweest wel heel duidelijk is dat erfgoed u nauw aan het hart ligt. Je bent sinds dit jaar ook terug voorzitter van de Erfgoedraad.
Waarom is het belangrijk dat we blijven inzetten op erfgoed?
Karin: Omdat ik vind dat je de herinneringen aan het verleden, die moet je bewaren.
Als je wil uitleggen waarom ziet Hasselt er nu zo uit, hoe is Hasselt gegroeid? Ik vind dat wel belangrijk. Door het verleden kan je het heden en begrepen en misschien ook de toekomst voor een stuk.
En wat ook is, ik heb dat bij mezelf ervaren en je ziet dat toch vaak bij andere mensen ook, op het ogenblik dat je je gaat interesseren in het verleden, in geschiedenis, geschiedenis van de stad, gebouwen, weet ik veel.
dan zijn meestal die mensen die het nog kunnen vertellen, er dan niet meer. Want je begint daar veel te laat mee. Dus daarom dat ik zeg van, oké, laten we nu vanuit Erfgoedraad die dingen nu al vastleggen voor die jonge mensen van nu. Dan kunnen die zich misschien nu al vragen beginnen te stellen. Want als zij zich dan weer vragen gaan stellen, zijn wij er misschien niet meer. Allee, ik hoop dat ik heel lang ga leven, maar ik bedoel maar... Dus ik denk dat het in die zin belangrijk is.
Nele: Zeker en vast.
Merci voor het gesprek, Karen. Graag gedaan. En merci ook om al die verhalen voor ons mee te vertellen en mee te bewaren.
Karin: We vertellen graag.
Derya: Bedankt dat je hebt geluisterd naar “Zuurstof Voor Hasselt”. Wij hopen dat dit interview je heeft geïnspireerd en je kan aanmoedigen om hetzelfde verschil te maken in onze stad.
Nele: Als je meer wilt weten over de mensen en initiatieven die je in deze reeks hebt ontdekt, bezoek dan onze website voor aanvullende informatie en bronnen. Je vindt de link in de beschrijving van deze aflevering.
Derya: Wil je reageren op een aflevering? Contacteer ons gerust. We willen graag horen wat jou inspireert en hoe jij bijdraagt aan de positieve verandering in Hasselt.
Nele: Tot de volgende keer!
